RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA LIPID (MỠ)

Rối loạn chuyển hóa lipid máu là sự rối loạn chuyển hóa các thành phần mỡ máu. Như tăng Cholesterol toàn phần, tăng LDL-Cholesterol, tăng Triglyceride, giảm HDL-Cholesterol. Người bệnh mắc rối loạn chuyển hóa Lipid có thể biểu hiện bất thường ở một trong những thông số các thành phần mỡ máu hoặc có sự kết hợp 

1. Chuyển hóa lipid bình thường (Chưa xảy ra rối loạn chuyển hóa Lipid).

– Trong cơ thể, lipid có chức năng tạo năng lượng, xây dựng cấu trúc tế bào, mô. Một số lipid đặc biệt giữ vai trò sinh lý trong sự kiểm soát quá trình chuyển hóa.

– Lipid (mỡ) trong cơ thể chia làm 2 nhóm:

+ Mỡ tam cấp (C.H.O) hay mỡ đơn giản, mỡ dự trữ. Loại này dễ thấy và tạo ra các mô riêng biệt dưới lớp da, tuyến vú, mạc treo,…

+ Mỡ tứ cấp (C.H.O.N) hay mỡ phức tạp, mỡ dạng, mỡ ẩn. Loại này không có hình thái đặc hiệu, màu trắng hoặc màu vàng, gặp ở não và các tuyến nội tiết.Thường phối hợp với protein để tạo thành phức hợp lipoprotein.

– Mỡ đưa vào cơ thể chủ yếu là mỡ đơn giản (Glycerid) dưới tác động của men lipase phân hóa thành:

+ Glycerol được hấp thu nguyên vẹn. nếu thay đổi gây rối loạn chuyển hóa Lipid

+ Acid béo được kết hợp với muối mật và được hấp thu tại ruột.

– Khi vào cơ thể, glycerol tái tổ hợp với acid béo tạo thành glycerid. Trước khi sử dụng, glycerid đi qua gan để phospho hóa dưới tác dụng của Cholin hay chất dưỡng mỡ, biến thành Lecithin (Phosphtid) rồi theo tuần hoàn đi khắp cơ thể. Vì vậy, nếu thức ăn thiếu protein và dưỡng chất mỡ thì mỡ sẽ ứ đọng trong gan. Gây thoái hóa mỡ ở gan, có thể dẫn tới xơ gan dinh dưỡng.

2. Những biểu hiện của rối loạn chuyển hóa Lipid

• Rối loạn chuyển hóa lipid đơn giản

– Bệnh phệ do rối loạn chuyển hóa lipid

Bệnh phệ là tình trạng trong cơ thể chứa quá nhiều mỡ. Biểu hiện là mặt tròn như trăng rằm; đầu, cổ, thân như liền một khối…

Mỡ có thể bọc quanh các phủ tạng như bọc lấy tim làm cản trở quá trình hoạt động của tim. Làm dày mô mỡ dưới da và mạc nối, khối mỡ thừa còn có thể sinh ra u. Ở những người này, cân bằng năng lượng bao giờ cũng dương tính (calo đưa vào lớn hơn calo cần thiết). Có thể có yếu tố di truyền hoặc do nội tiết (cường năng vỏ thượng thận). Những người này cũng hay mắc bệnh và tỷ lệ tử vong bao giờ cũng cao hơn người bình thường.

– Hội chứng mỡ sinh dục do rối loạn chuyển hóa lipid

Bao gồm cả bệnh phệ và suy sinh dục (cả hình thái và chức năng).

+ Về hình thái: Bộ phận sinh dục phát triển không đầy đủ (thường gặp ở giai đoạn trẻ đang lớn).

+ Về chức năng: Với các biểu hiện suy giảm khả năng sinh dục  (gặp ở người lớn).

Trên vi thể thấy tế bào của những bộ phận này vẫn bình thường và lành tính. Đồng thời gia tăng mỡ trong cơ thể.

Cơ chế bệnh: Cân bằng năng lượng dương tính và rối loạn một số tuyến nội tiết (như tuyến yên, giáp, thượng thận và sinh dục,…).

– Bệnh thoái hóa mỡ do rối loạn chuyển hóa lipid

Bệnh thoái hóa mỡ là hậu quả của nhiều bệnh như: Nhiễm khuẩn, nhiễm độc, suy dinh dưỡng kéo dài…gây thoái hóa mỡ. Có hai loại thoái hóa mỡ:

+Thoái hóa mỡ trong tế bào: Gặp ở nhiều phủ tạng như gan, tim, thận. Điển hình là bệnh thoái hóa mỡ ở gan.

Thoái hóa mức độ nhẹ thấy khối lượng, kích thước, hình dáng gan ít thay đổi. Một số nơi ở gan chuyển từ màu nâu sang vàng nhạt (giống gan hạt cau).

Thoái hóa ở mức độ nặng thấy thể tích gan lớn hơn bình thường. Màu từ vàng ngà chuyển sang vàng nhạt (giống gan gà luộc). Khi cắt qua, trào ra rất nhiều chất mỡ.

Khi gan bị thoái hóa, mỡ sẽ xuất hiện ở những hốc màu trắng sáng ở trong bào tương. Có khi hốc mỡ đẩy nhân tế bào lệch về một phía. Hoặc toàn bộ tế bào gan trở thành một hốc mỡ lớn (đây là tình trạng thoái hóa mỡ nặng).

+ Thoái hóa mỡ ngoài tế bào: Vị trí xung quanh các ổ áp xe, ổ nhồi máu não, viêm cơ tim, viêm tụy,… Có nhiều giọt mỡ nằm dải rác trong mô kẽ hoặc trong các đại thực bào.

• Rối loạn chuyển hóa Lipid phức tạp

** Xơ mỡ động mạch (điển hình)

– Đại thể: Là những chấm, vệt hay mảng xơ mỡ to nhỏ thất thường nổi lên trên bề mặt nội mạc động mạch, nhất là các động mạch lớn và vừa. Có khi gặp những ổ loét do màng xơ mỡ hoại tử bong ra.

– Vi thể: Lớp mỡ dưới nội mô của động mạch tăng sinh mô xơ, chất Cholesterol và lắng đọng calci làm lòng mạch dày, hẹp lại.

– Hậu quả: gây rối loạn tuần hoàn vùng mạch chi phối.

Nếu nặng có thể gây huyết khối, nhồi máu não, tim. Cấp tính có thể gây vỡ mạch và tử vong.

– Nguyên nhân: Do rối loạn chuyển hóa lipid và rối loạn vận mạch.

** Bệnh loạn dưỡng mỡ tăng tiến do rối loạn chuyển hóa lipid phức tạp

– Đại thể: Thấy mất mỡ đối xứng và tuần tự từ mặt, cẳng tay, phần trên của cơ thể, phối hợp với tăng mỡ thất thường ở phần dưới như mông và cẳng chân.

– Vi thể: Thấy cấu trúc mô mới tạo thành hòn toàn lành tính.

Bệnh hay gặp ở trẻ gái. Nguyên nhân do rối loạn chuyển hóa Lipid.