XUẤT HUYẾT TIÊU HÓA, NGUYÊN NHÂN VÀ TRIỆU CHỨNG

Xuất huyết tiêu hóa là căn bệnh khá phổ biến ở nước ta hiện nay. Triệu chứng của xuất huyết tiêu hóa khá đa dạng, nhưng điển hình là nôn ra máu và/ hoặc đi ngoài phân đen.

Nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa không chỉ do có các vấn đề về đường tiêu hóa, mà còn do cả những vấn đề ngoài đường tiêu hóa…

I. Đại cương về xuất huyết tiêu hóa

– Xuất huyết tiêu hóa là hiện tượng chảy máu ra khỏi lòng mạch của ống tiêu hóa vào trong lòng ống tiêu hóa gây nên biểu hiện nôn ra máu và/ hoặc ỉa ra phân đen.

Xuất huyết tiêu hóa cao là xuất huyết ở phần trên của ống tiêu hóa: từ thực quản đến góc Treitz.

Xuất huyết tiêu hóa là một cấp cứu nội khoa và ngoại khoa.

– Bệnh xuất huyết tiêu hóa gặp ở mọi lứa tuổi, ở cả nam và nữ. Song tỷ lệ người mắc bệnh này ở nam thường cao hơn nữ. Tuổi hay gặp là từ 20 – 50 tuổi.

– Các yếu tố thuận lợi cho bệnh xuất huyết tiêu hóa là: vào lúc giao mùa, khi bị cảm cúm, dùng một số thuốc như Aspirin – corticoid, sau một số sang trấn về tinh thần.

II. Nguyên nhân – bệnh sinh của xuất huyết tiêu hóa

1. Nguyên nhân trực tiếp liên quan đến các tổn thương của thực quản – dạ dày – tá tràng.

Xuất huyết tiêu hóa hay gặp trong các bệnh lý như:

– Loét dạ dày

– Loét tá tràng

– Viêm trợt niêm mạc dạ dày cấp sau uống một số thuốc: aspirin, thuốc chống viêm non corticoid…

– Ung thư dạ dày

– Polip dạ dày – tá tràng

– Một số nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa hiếm gặp khác như: u thần kinh, u máu, u cơ trơn, thoát vị lỗ thực quản cơ hoành, hội chứng Mallory Weiss, viêm loét thực quản,…

2. Nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa do bệnh lý ngoài ống tiêu hóa:

– Giãn vỡ tĩnh mạch thực quản do tăng áp lực tĩnh mạch cửa ở bệnh nhân xơ gan, viêm tắc tĩnh mạch trên gan, viêm tắc tĩnh mạch cửa – tĩnh mạch lách,…

– Chảy máu đường mật do sỏi mật, viêm loét đường mật, áp xe đường mật.

– Một số bệnh về máu như: suy tủy, bạch cầu cấp – mãn, xuất huyết giảm tiểu cầu…

– Một số bệnh lý toàn thân: suy gan, suy thận nặng, suy hô hấp nặng, tăng huyết áp, chấn thương, bỏng rộng, ngộ độc cấp…

– Bệnh thành mạch do nhiễm trùng, dị ứng: Cúm ác tính, dị ứng toàn thân, hội chứng Scholein – Henock.

III. Triệu chứng của xuất huyết tiêu hóa

1. Triệu chứng lâm sàng xuất huyết tiêu hóa

* Triệu chứng nôn ra máu:

Tùy vị trí và mức độ xuất huyết mà tính chất của chất nôn ra là khác nhau:

– Số lượng có thể ít hoặc nhiều. Có thể 1 hay nhiều lần 1 ngày.

– Máu đen, máu đỏ tươi, hay máu cục có thể lẫn thức ăn.

– Trước một người bệnh nôn ra máu cần phân biệt với người bệnh:

+ Ho ra máu: Máu ra ngay sau khi ho, máu đỏ tươi lẫn bọt, máu ra nhiều lần rải rác trong ngày.

+ Chảy máu cam: Máu chảy theo đường mũi, đỏ tươi và khạc ra đường mồm. Có khi bệnh nhân nuốt vào nên nôn ra máu cục.

Muốn phân biệt được rõ ràng, cần biết tiền sử bệnh, kết hợp thăm khám mũi họng

+ Ăn tiết canh, hay ăn hay uống những thuốc hay những thứ có màu giống màu máu tươi hay màu máu đông rồi nôn ra… đều có thể gây nhầm lẫn với nôn ra máu trong xuất huyết tiêu hóa.

* Triệu chứng đi ngoài phân đen

– Phân thường sệt, đen như bã cà phê, mùi khắm.

– Số lượng nhiều, ít tùy từng bệnh nhân: Nếu chảy máu nhiều, phân thường lỏng. Nếu chảy máu ít, phân vẫn thành khuôn.

– Trước một bệnh nhân có biểu hiện đi ngoài phân đen thì cần phân biệt với: Uống Bismuth, viên sắt, than hoạt,…

* Triệu chứng mất máu cấp

Tùy theo mức độ mất máu mà bệnh nhân có biểu hiện tình trạng toàn thân của thiếu máu cấp từ mức độ nhẹ đến mức độ nặng khác nhau:

– Ngất xỉu, vã mồ hôi, chân tay lạnh, nổi da gà, có khi vật vã, dãy dụa…

– Mạch quay, nhịp tim nhanh.

– Huyết áp động mạc tối đa giảm có khi xuống dưới 90mmHg.

– Đái ít, có khi vô niệu.

2. Triệu chứng cận lâm sàng của xuất huyết tiêu hóa

– Công thức máu: Hồng cầu giảm, huyết sắc tố giảm, hematocrit giảm.

Mức độ giảm tùy theo mức độ mất máu. Tuy nhiên, trong hoặc ngay sau chảy máu thì các xét nghiệm trên chưa phản ánh chính xác mức độ mất máu.

– Sinh hóa máu: Ure máu tăng trong trường hợp mất máu nặng.

– Các xét nghiệm tìm nguyên nhân:

+ Nếu nghi ngờ chảy máu liên quan đến các bệnh lý gan, mật cần làm thêm các xét nghiệm chức năng gan, siêu âm gan mật, chụp đường mật…

+ Nếu nghi ngờ chảy máu do bệnh lý về thực quản – dạ dày – tá tràng: Cho chụp X – Quang dạ dày, hoặc nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng.

IV. Chuẩn đoán xuất huyết tiêu hóa

1. Chuẩn đoán xác định xuất huyết tiêu hóa

– Dựa vào các yếu tố dịch tễ.

– Dựa vào các triệu chứng lâm sàng: Cần hỏi kỹ tiền sử ăn uống, sử dụng thuốc,…để xác định được tính chất của chất nôn và phân.

– Chuẩn đoán dựa vào các triệu chứng cận lâm sàng: công thức máu, kết quả nội soi.

– Các trường hợp chỉ có triệu chứng đi ngoài ra máu cần quan sát kỹ tính chất của phân.

2. Chuẩn đoán mức độ xuất huyết

– Chuẩn đoán mức độ xuất huyết dựa vào các triệu chứng toàn thân, mạch, huyết áp tâm thu.

– Dựa vào khối lượng máu mất, tính chất của chất nôn, phân.

– Xét nghiệm công thức máu: Số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, Hematocrit…

– Chuẩn đoán mức độ của xuất huyết tiêu hóa dựa theo các chỉ số sau:

* Xuất huyết tiêu hóa mức độ nặng:

– Lượng máu mất: >30% thể tích máu (tương đương >1500ml).

– Triệu chứng toàn thân:

+ Giảm tưới máu các cơ quan trung ương: tim, não, thận. Không còn khả năng chịu đựng mất máu.

+ Rối loạn chuyển hóa, rối loạn tri giác, vô niệu, khát nước, chân tay lạnh…

– Mạch quay: >120 lần/ phút

– Huyết áp tâm thu: <80 mmHg

– Hồng cầu: <2 triệu/ mm³.

– Huyết sắc tố: <40 g/l

– Hematocrit: <20%

* Xuất huyết tiêu hóa mức độ vừa:

– Lượng máu mất: Khoảng 20 – 30% (500 – 1500ml)

– Triệu chứng toàn thân:

+ Giảm tưới máu các cơ quan trung ương, còn khả năng chịu đựng mất máu.

+ mệt mỏi, da xanh, vã mồ hôi, tiểu ít.

– Mạch quay: 100 – 120 lần/ phút.

– Huyết áp tâm thu: 80 – 90 mmHg

– Hồng cầu: 2 – 3 triệu/ mm³.

– Huyết sắc tố: 40 – 60 g/l

– Hematocrit: 20 – 30%

* Xuất huyết tiêu hóa mức độ nhẹ:

– Lượng máu mất: <10% thể tích máu (<200ml)

– Triệu chứng toàn thân:

+ Giảm tưới máu các cơ quan ngoại biên: Da, cơ,…

+ Tỉnh nhưng người mệt mỏi.

– Mạch quay: 90 – 100 lần/phút.

– Huyết áp tâm thu: >90 mmHg

– Hồng cầu: >3 triệu/mm³.

– Huyết sắc tố: >60 g/l

– Hematocrit: >30%

3. Chuẩn đoán nguyên nhân xuất huyết tiêu hóa:

Chuẩn đoán nguyên nhân góp phần tích cực cho việc điều trị xuất huyết tiêu hóa triệt để. Đồng thời giúp bệnh nhân phòng bệnh.

Nguyên nhân chia thành 2 nhóm chính: Xuất huyết tiêu hóa do chính tổn thương ở hệ thống tiêu hóa và xuất huyết tiêu hóa là biểu hiện của bệnh toàn thân.

* Xuất huyết tiêu hóa do tổn thương ở hệ tiêu hóa:

– Tổn thương ở miệng, lợi

– Tổn thương thực quản: Viêm thực quản cấp, vỡ vòng nối tĩnh mạch cửa chủ.

– Tổn thương dạ dày: Hội chứng Mallory – Weiss, viêm trợt dạ dày chảy máu ồ ạt, loét dạ dày, ung thư dạ dày.

– Tổn thương đường mật.

* Xuất huyết tiêu hóa là biểu hiện của các tổn thương ngoài đường tiêu hóa:

– tổn thương do dùng thuốc: Sau khi uống Aspirin, thuốc giảm đau,…

– Viêm thành mạch dị ứng: Hội chứng Scholein – Henoch thể bụng.

– Sau Stress hoặc choáng váng nặng.

– Bệnh máu: Bệnh bạch cầu cấp – mạn, bệnh suy tủy xương,…